ТУРҒАН ТОХТӘМОВ
Уйғур хәлқиниң көрнәклик язғучиси Турған Тохтәмов 1940-жили 19 июньда Қазахстанниң Алмута вилайитиниң Яркәнт наһийәси Садир йезисида туғулған.
У 1959 жили Яркәнт шәһиридики он жиллиқ уйғур мәктивини тамамлиғандин кейин Алмута шәһиридики Абай намидики педагогика институтиниң география факультетиға оқушқа чүшкән. Атисидин Улуқ Вәтән уруши жиллири кичик айрилған язғучи институтта сирттин оқуп жүрүп, газетта корректор, төмүр йолда проводник вә мәктәптә муәллим болуп һаятниң чоң қайнимидин өткән. Һәрбий хизмәттә болған. У көп жил Яркәнт шәһиридә уйғур тилида нәшир қилинидиған «Йеңилиқ авази» намлиқ гезиттә хизмәт қилған. 1973-жилдин 1979-жилғичә Алмутида уйғур тилида чиқидиған «Коммунизм туғи» һазирқи «Уйғур авази» гезиттиниң ижтимаий-сәясий бөлүмини, 1979 жилдин тартип, «Жазушы»» нәшриятиниң 1994-жилғичә Уйғур редакциясини башқурған. Андин кейин әрәп графикиси асасида нәшир қилинидиған «Йеңи һаят» гезитиниң баш муһәррири лавазимида ишлигән.
«Пәрваз» альманахини өзи қуруп, ахирқи саниғичә өзи башқуруп кәлгән. Турған Тохтәмов гезитләрда ишләп жүргән чағлирида өзиниң өткүр публицистикилиқ мақаллири билән гезитханларниң чоң һөрмитигә сазавәр болған еди.
Көрнәклик язғучиниң исми һазирқи Мустәқил Дөләтләр Һәмдостлуғидики Жумһурийәтләр билән чәт әлләрдики китапханлар аммисиға кәң тонуш. «Кона түгмән», «Дадамниң ахирқи хети», «Базған садаси», «Аниниң көз йеши» охшаш повестьлири, «Дадамниң жугиси», «Өтүп кетиду яшлиқ» намлиқ һекайлар топламлири, «Ақ йеғин», «Виждан азави», «Назугум», «Сәргәрдан» намлиқ романлири китапханлар билән тәнқитчиләр тәрипидин бәкму жуқури баһаланған.
Көрнәкилик язғучиниң әсәрлири Қазахстанда уйғур, қазақ, рус тиллирида нәшир қилиништин ташқири Москвада «Молодая гвардия» журналыда, «Московский комсомолец», «Роман газета» гезитлирида елан қилиниду. Униң әсәрлири өзбәк, қирғиз, украин тиллириғиму тәржимә қилинған. Т.Тохтәмов өзиниң язғучичилиқ маһарити билән көплигән чоң тәңқитчиләрни қайил қилалиди. У «Молодая гвардия» журналы мукапитиниң лауреаты. «Дадамниң ахирқи хети» повестьлар топлими «Молодая гвардия» нәшриятидин, «Детская литература» нәшриятидин балиларға беғишланған «Дадамниң жугиси», Алмутида «Жазушы» нәшриятидин «Қақирлар қайтқанда» намлиқ китаплири рус тилида нәшир қилинған. «Ақ йеғин» романи Бежинда, «Дадамниң ахирқи хети» Шанхайда хитай тилида, «Базған садаси» китави вә «Назугум» романи Үрүмчидә нәшир қилинған. Униң әсәрлири Шиңжаң-Уйғур Автоном районидики барлиқ журналлирида бесилип, ана вәтинимизда таланлиқ язғучиниң ясәрлиргә болған қизиқиш бәк үстүн болмақта.
Турған Тохтәмов әсәрлиригә Москва шәһәрлик Язғучилар Иттипақиниң рәиси, атақлиқ әдәбиятшунас Феликс Кузнецов, Н.Равенский, Анатолий Ким, Анатолий Иванов, Вячислав Шугаев, вә башқиму атақлиқ әдипләр өзлириниң баһалиқ пикирлирини ейтқан. Турған Тохтамовниң пьесилири: «Ақ йеғин», «Сәргәрдан», «Назугум» Уйғур театриниң сәһнисидә, телеканалларниң программилирида намайиш қилинмақта.
У қириқ жил давамида Қазахстан мәтбуатида қол үзмәй ишләп, тинимсиз ижат қилип, актуаллиқ харақтерға егә очерк, публицистикилиқ әсәрлирини яратти. Казахстан Жумһурийитиниң Президенти Н.Назарбаевниң миллий сияситини қоллап, униң көп милләтлик жумһурийәттә хәлиқләр достлуғини мустәһкәмләшкә сәрип қиливатан әмгәклири һәққидә көләмлик мақалә язған еди. Мәзкүр мақалә «Ел басы» китапта елан қилинди. Талантлиқ әдип өз әсәрлирини қазақ тилидиму әркин язидиған..
Турған Тохтәмов өз хәлқи вә Жумһурийәт әдәбиятчилири арисида чоң һөрмәткә егә болған әдип. Қазақстанда Уйғур мәдәнийәт мәркизиниң асасини қурғучиларниң бири. Алмута шәһәрлик Уйғур мәдәнийәт мәркизиниң дәсләпки рәиси, Жумһурийәт Президентиниң пәрмани бойичә Қазахстан жумһурийити Инсан һоқуқини қоғдаш комиссияниң әзаси вәзипилирини атқурған. Казахстан ССР Алий Советиниң Грамотиси билән мукапатлинған.
Турған Тохтәмов Президент Нурсултан Назарбаев намидики стипендианти болған. Униң исми «Қaзақстан жазушылары: ХХ ғасыр» вә «Қазақ жерінің құрметті адамдары» намлиқ библиографиялик китапларға киргүзүлгән. 2009 жили хәлиқарлиқ REN – клубиниң әзаси болуп сайланған. »Илһам» мукапитиниң язғучилар арисидики дәсләпки лауреати.
2009 жили 23 апрель күни Турған Тохтәмов вапат болди.
Тохтамов Турган Касимович, родился 19 июня 1940 года в селе Садир Панфиловского района Алматинской области. Отец погиб на войне, мать – колхозница.
После окончания средней школы г. Панфилова /Жаркент/ поступил в КазПИ им.Абая, на географический факультет.
Работал проводником железной дороги, литературным сотрудником, зав.отделом, зам.редактора Панфиловской районной газете «Жаналык жарсысы», учителем начальных классов села Садыр.
С 1973 года – заведующий партийного отдела межреспубликанской уйгурской газеты «Коммунизм туги» /»Уйгур авази»/
В 1979 году был назначен заведующим редакцией уйгурской литературы, заместителем главного редактора издательства «Жазушы», затем работал заместителем главного редактора газеты «Йеңи һаят».
С 1996 года переведен главным редактором альманаха «Парваз» издательства «Жазушы».
С декабря 1997 года инвалид I-группы.
Творческая деятельность Т.Тохтамова началась с 1970 года. В 1975 году вышел в свет в издательстве «Жазушы» сборник повестей «В долине Усек», повесть «Старая мельница» печаталась в журнале «Жулдыз» на казахском языке и в журнале «Простор» на русском языке.
С 1978 года – член Союза писателей Казахстана. Делегат VII Съезда писателей СССР, участник Всесоюзного совещания молодых писателей.
Произведения Т.Тохтамова известны не только в Казахстане, но и за его пределами. Он лауреат журнала «Молодая гвардия», лауреат премии независимого клуба уйгурских меценатов «Ильхам». В Казахстане, читатели нашей республики и за рубежом тепло встретили его повести «Старая мельница», «Последнее письмо отца», романы «Белый дождь», «Суд совести», «Назугум», «Мытарства». Его повести неоднократно печатались не только на страницах казахстанских журналов и издательств на казахском и русском языках, но и часто появлялись в московских журналах «Молодая гвардия» и «Роман – газете», а также на страницах узбекских, киргизских и украинских журналов.
Повесть «Последнее письмо отца» вышла в издательстве «Молодая гвардия», а сборник рассказов «Отцовский тулуп» — в издательстве «Детская литература» г.Москвы. Роман «Белый дождь» печатался в г.Пекине КНР, повесть «Слово отца» — в г.Шанхае на китайском языке, «Эхо наковальни», «Назугум» в г.Урумчи. Читатели Синьцзянь-Уйгурского автономного района проявляют большой интерес к творчеству писателя.
Творчество Т.Тохтамова высоко оценено многими литературными критиками. Председатель московской писательской организации, известный литературовед Феликс Кузнецов творчество Т.Тохтамова сравнил с творчеством Федора Абрамова, Чингиза Айтматова, Валентина Распутина /»Роман – газета» 24, 1985г./.
В журнале «Дружба народов» Н.Ровенский сопоставил повесть «Там за холмом» с повестями Василия Быкова, Льва Толстого. Хорошие отзывы были высказаны на страницах печати московскими писателями Анатолием Ивановым, Анатолием Кимом, Вячеславом Шугаевым и другими.
.Он автор четырех романов, десятка повестей и многих рассказов. Его романы «Белый дождь», «Саргардан». «Назугум» поставлены на сцене Республиканского Академического Уйгурского театра.
Около сорока лет проработал в печатных органах Казахстана, не переставая при этом заниматься литературной деятельностью. Он создатель и главный редактор альманаха «Парваз». Но в последние годы здоровье его подорвано, несмотря на это он не переставал писать.
В 1999 году закончил роман «Мытарства», который вышел в свет в издательстве «Жазушы». В романе освещены вехи трагической судьбы уйгурского народа.
В 1998-2000 годах подготовил и выпустил избранные произведения в 3-х томах.
В 2001 году в издательстве «Жазушы» вышел сборник рассказов из серии «Библиотека школьника». В 2009 году вышел в свет в переводе на русский язык романы «Саргардан – неприкаянный, горемычный…», в 2011 году – роман «Суд совести» , а в 2015 году вышли в свет детские рассказы на уйгурском языке.Часто выступал на страницах периодической печати и постоянно поддерживал политический курс президента Н.А.Назарбаева. Свой талант и писательское мастерство посвяшал к укреплению дружбы народов Казахстана. Являлся одним из авторов книги о первом президенте Казахстана Нурсултане Назарбаеве — «Ел басы».
Свои произведения писал не только на родном языке, но также на казахском. Активно участвовал в общественной жизни Казахстана. Являлся одним из создателей национальных культурных центров республики. До болезни был председателем уйгурского культурного центра г.Алматы.
Указом Президента Республики Казахстан был включен в состав членов Комиссии по правам человека РК.
Награждён Грамотой Верховного Совета Казахской ССР, юбилейной медалью «Казахстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жил».
Он был стипендиатом президента Н.Назарбаева. Его имя внесены в книги «Қазахстан жазушылары: ХХ Ғасыр», «Почетные люди земли казахской» .
С февраля 2009 года член Интернационального РЕН – клуба.
23 апреля 2009 года Тургана Тохтамова не стало.
Уйғур халықтың аса көрнекті жазушыларының бірі, қазақтың жақын жанашыр досы Турған Тохтамов 1940 жылы 19 маусым кұни Алматы облысы, Панфилов ауданы, Садыр аулында туған. Оның әкесы Қасым Улы Отан соғысы басталуымен аттанып, Сталинград шайқасында 1943 жылы қантарда хабар-ошарсыз кетті. Шешесі Мәлике қолына кетпен ұстап, қазақ әйелдерімен жер суарып, астық өсіріп егістікте қалды.
Соғыс жилдар ұйғыр-қазақ балалары мен көрген күн оның алғашқы шағармаларына арқау болды. Оның алғашқы повесть-енгімелерін Москвада өткен VI-шы Жас жазушыларыниң бүкілодақтық семинарында талқыланған Москва қалалық жазушылар одағының бірінші хатшысы, сыншы Феликс Кузнецов Турған Тоқтамовтың шығармаларын Ф.Абрамов, Ч.Айтматов, В.Распутин сияқты атақты жазушылардын шығармаларына теңестіріп, өте жоғары бағалады. «Дружба народов» журналы адамгершілік тақырыбына жазилған Л.Толстойдың, В.Быковтың шығармаларымен теңестірді. Сонымен Т.Тоқтамовтың шығармалыры Совет одағына кең тарала бастады. Оның «Ескі дийырмен», «Әкимның соңғы хаты» атты повестері «Молодая гвардия» журналында басылып, 1975-жылы «Молодая гвардия» журналының лауреаты аталды. Москвада шығатын «Московский комсомолец» газеті де оның шығармаларын баса бастады. Сол жылы дуниеге танымал «Роман-газета» да Турғанның повестерін кеңінен таратып баса бастады. Оның «Әкемнің соңғы хаты», «Молодая гвардия» баспасында, «Отцовская шуба» атты әнгімелері, Москвадағы «Детская литература» баспасында басып шығарылды. Сол жилдары шетел әдебиетшілері Т.Тоқтамов шығармасына қызығушылық білдіреді. Ол кездерде оның повесть, әңгімелері Алматыда «Жулдыз», «Простор» журналдарыңда қазақ, орыс тілдерінде, Өзбекистандың «Яш гвардия», Қырғызстанның «Балалар әдебиеті», Украинаның «Днепро» тағы басқа басылымдар арты-артынан баса бастады.
Оның «Ақ жауын» атты романы Қытайда — Пекинде, «Әкемнің соңғы хаты» Шанхайда қытай тілінде, «Дурзы жаңғырығы» — повестері, «Назугум» романы Ұрұмшіде басылып шықты. Кәзір Шынжаңның барлық журналдары Т.Тоқтамовтың шығармаларын кеңінен жариялап, студент-жастар оның творчествалық жазу тәсілін кеңінен үйренуде. Сауд-Арабиялағы уйғырлар қауымдастығы жазушының «Назугум» атты романын адамгершіліқ тақырыбына жазылған үздік шығарма деп бағалап, дүние жүзі уйғырларының алдаңғы қатарлы шығармасы ретінде сыйлық марапаттады.
Турған Тохтамов өз шығармаларын қазақ тіліне еркін аудара береді. Ол көп мақаларын қазақ тілінде жазаған. Туған аулындағы бастауыш, көрші Сарыбел аулындағы мектепті, одан кейін Жаркент қаласындағы уйғыр орта мектебін бітірісімен, 1959 жылы Алматыдағы Абай атындағы педагогика университетінің география факультетіне оқуға түсті. Содан соң туған аулында муғалым, 1966 жылы Панфилов аудандық «Жаңалық жарсышы» газетінде бөлім бастығы, бас редактордың орынбасары қызметтерін атқарды. 1973 жылы Алматыға келіп, уйғыр тілінде «Коммунизм туғи» кәзіргі «Уйғыр авази» газетінде партия бөлімінін бастығы болып қызмет атқарды. 1979 жылы «Жазушы» баспасында Уйғыр әдебиеті редакциясын, 1994 жылы арап графикасында шығатын «Йеңи хаят» газетын басқарады. Ол «Парваз» журналын уйымдастырушы. 1997 жылы ден саулығының нашарлауына дейін сол журналды басқарады.
Уйғырлар Турған Тохтамовты мақтаныш ұстап «Уйғырдың Павел Корчагин» деп атайды. Ол денсаулығының күрт нашарлағанда да, қолынан қаламын тастаған емес. 1999 жылы ұйғыр халқының қасыретті тағдыры туралы «Сергелден» атты романын, 2001 жылы «Жастық өтіп барады» повестьтер жинағын, 2000 жылы үш томдық тандамалы жийнақтарымен толықтап, «Жазушы» баспасынан шығарды. Ол 1760 жилдары Қытай императоры болған Чанлуң хандін уйғырдың дүниеге әйгілі болған , ғажайып сулу, денесінен жупар исі аңқып туратын Ипарханды қатындыққа алмақ болып, Қашқарден күшпен алдырып, жиырма бес жил бір үйде турсада бір ретте бір төсекке бірге бас қоймағаны туралы қахарман, ержүрек, батыр қызы туралы роман жазуда.
Турған Тохтамов Қазақстанның қоғамдық – саясы өміріне де белсене араласқан қайраткер. Ол республикасызда туңғыш улттық этномәдени орталықтардың негізін қалаушыларының бірі. Көп жыл Уйғыр мәдени орталығының төрағасы болған. Т.Тохтамов ұйғыр халқы арасындағы беделі өте биік жазушы, өз халқы тағайыңдаған «Илһам» сыйлығының туңғыш иегеры. Ол төрт роман, оннан артық повесть, көптеген әнгіме, документальді-публицистикалық шығармалардың авторы.
Турған Тохтамов « Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жылдық» мерекелік медалімен және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталған. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев атындағы стипендиант болды. Оның есімі «Қазақстан жазушылар: ХХ Ғacыр», «Қазақ жерінің құрметті адамдар» кітабтарына енгізілген. 2009 жылдың ақпан айында бастап халықаралық REN – клубтың мүшесі. Турған Тохтамов алғашқы Президенті Нұрсұлтан Назарбаев туралы «Eлбасы» кітаптың авторларының бірі болды.
2009 жылы 23 сәуір кұни Турған Тохтамов қайтыс болды.
Stay Tuned for Updates
I send thoughtful and caring emails
I am text block. Click edit button to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
